Темат: ФИЛОСОФИЈА АНГАЖОВАЊА

[александар живаљев]

Ријетки су наши аутори који, уз своја оригинална дјела, дају и увид у властите интелектуалне подстицаје. Њима припада професор Часлав Копривица, који је у часопису "Трећи програм" двоброј 159-160/2013 приредио темат текстова који се односе и на предмет његове књиге "Философија ангажовања" (2014)

 

ČASLAV KOPRIVICA

ANGAŽOVANJE U TEORIJI ILI: EFEMERNI POLOŽAJ JEDNE GROMADE

Jedna od  prepoznatljivih  karakteristika  moderne  Evrope  jeste svijest o značaju  samorazumijevanja  za konstituciju  vlastitog identiteta  (ličnog i zajedničkog), iz čega je proistekla, ponekad prekomjerna,  saznajna usred sređenost evropske civilizacije ka svim uočljivim p®ojavama sopstvenog života. Ta, takoreći,  narcisoidna  samozagledanost, iz koje jednovremeno proističe mnogo puta, ponajprije u samoj Evropi, osuđivani ekskluzivizam, ali i neuporediva  kultura  znanja, odnosno  samopozna(va)nja, nekako je zatajila kada je riječ o potrebi za osvjetljavanjem fenomena angažovanja. Iako je toliko manje značajnih,   katkad tek za potrebe samopotvrđivanja određenih, teorijskih „pravaca” pa i pojedinačnih istraživača izumijevanih
„pojava” u istoriji evropske nauke odavno zaslužilo pomnu naučnu pažnju, angažovanje, koje je od modernosti postalo jedna od upadljivih i nezaobilaznih manifestacija evropskog načina života, evropska naučna misao jedva da je uzimala u obzir.
Za razliku od ranijih vremena, kada se lično i društveno djelovanje odigravalo unutar jasno određenih, te teško i sporo promjenljivih okvira, tako da čovjeku u njegovom životu, u suštini, ništa kardinalno nije bilo stavljeno na kocku dok njegovi izbori nijesu bili odluke koje pogađaju njegovo biće, koje mogu imati i kosmičke posljedice, dotle biće modernog čovjeka ima oblik egzistencije koja vazda stoji kao ulog u „igri”, koja ne samo što se zbiva u svijetu već svojim posljedicama može iz osnova preinačiti  njeno tekuće kosmičko polje. Dakle,  dok domoderni čovjek „živi sudbinu”, jer šta god odlučio, i šta god se iz toga izrodilo, to će biti slučenje sudbine, biće potvrda onoga što je ona već u svojim nedrima nosila, dok moderni, angažovani čovjek živi na poslijesudbinskoj čistini – ne zato što bi tobože neopozivo vladao sobom i svijetom, jer budućē teško da sada išta gubi od svoje nekadašnje neprozirnosti  – već zato što svojim činjenjem može da proizvede sržni novum, nešto što može da iskliza iz okvira dotad poznatog svijeta. Pojava angažovane egzistencije u angažmanskom  svijetu označila je kraj paradigme sudbine, pa, između ostaloga, i kraj važenja izreke ničeg novog pod kapom nebeskom. Time je, u neku ruku, neprozirnost  događanja života produbljena, jer nijesu više samo ljudski životi bili nepredvidivi – ostajući pritom  uvijek unutar  okvira koji je, u glavnim crtama, ostajao isti, već je sâm svijet postao osjetljiv na čovjekovo djelanje, dakle povijesno nepredvidljiv, čime je iskočio iz unaprijed određenih,  vječnih putanja i time, uslovno kazano, dobio svoju „sudbinu”. No, za razliku od nekadašnje konstelacije, sada izostaje bilo kakav okvir utvrđenog i nepromjenljivog koji bi natkriljivao kosmičku promjenu.
Kada ukazujemo na manjak koncentrisane teorijske pažnje, ne mislimo na tzv. „društveno angažovanu misao” – koja se pojavljuje i prije nego što je ova klasifikujuća krilatica skovana – dakle, nemamo u vidu direktne pozive
„ljudima od duha” da se društveno i javno angažuju, već teorijsku misao koja za svoj predmet izričito uzima problematiku angažovanja. Po pravilu, uz sasvim malobrojne izuzetke, kakav je u izvjesnoj mjeri bio Merlo-Ponti [Maurice Merleau-Ponty],  stepen i dubina angažovanja kod mislilaca bili su obrnuto srazmjerni direktnosti  refleksije o osobenosti situacije u kojoj su se nalazili. To ne znači da su javno angažovani mislioci izbjegavali razmišljanje o idejama za koje su se zalagali – to bi bilo netačno, a, uostalom, i neprilično  reći, ma koliko svako djelanje samo po sebi nosilo iskušenje izvjesne suspenzije distancirajuće ‒ samoogledajuće svijesti. No, bez obzira na to koliko moderni i savremeni mislioci mnogo puta razložno, nerijetko i nadahnuto, čak zadivljujuće, izlagali i iznosili ideje s kojima, odnosno zbog koji su istupali u javnosti, uvijek je iznova izostajala sistemska autorefleksija o samoj situaciji nalaženja u angažovanju, čak i kod onih mislilaca poput Hajdegera [Martin Heidegger], koji su, da tako kažemo, otkrićem situacije, objelodanili dragocjenu ideju prema kojoj se svako mišljenje i djelanje dešava u nekoj situaciji, tj. polazeći od nje.
Još manje je – ako se ostave po strani uzgredni, nesistemski, gnomski  „prosjaji‒, koji su se ograničavali samo na fenomen egzistencijalnog angažovanja – bilo razvijenijih pokušaja da se uspostavi čvrsta veza između društvenog i ličnog djelovanja, „rada na sebi‒ i rada na zajednici / za zajednicu, a ponajmanje  je u angažovanju  uočena epohalna karakteristika lične i društvene egzistencije moderne epohe.1   Bez obzira na to što bi prepoznavanje  ovih dvaju ključnih momenata  na svaki način doprinijelo pojavi sistemskog zanimanja  za fenomen angažovanja kao angažovanja –

1     O ovome se više može pogledat u našoj monografiji: Filosofija angažovanja, Zavod za udžbenike, Beograd 2014 (u štampi).

što, inače, i vremenski i problemski uveliko nadilazi fenomen mode javnog   teorijskog angažovanja – ostaje neobjašnjivo zašto dosad gotovo da nije bilo pokušaja sistemskog teorijskog suočavanja s ovim pitanjem. Kao da je riječ angažovanja više djelovala pokretački kao poziv na djelovanje nego što je doživljavana kao podobna da posluži kao viši, teorijski pojam s čije pozicije je zgodno posmatrati, ali i pod njega podvesti sve pojedinačne tipove angažovanja. Dakle, angažovanje je dosad više bilo doživljavano kao krilatica, a nadalje i kao riječ pogodna za priručnu, teorijski neosviješćenu denotaciju
– generalizaciju, nego što je bio zapažen potencijal za izričitu i produbljenu teoretizaciju jednog razuđenog sklopa pojava.
Ipak, izuzeci koji se nisu ustručavali da se bave angažovanjem  kao takvim  postoje, ali oni se gotovo2   mogu svesti na tri teksta koja slijede, odnosno  na odlomke iz njih. Tekstovi Danca (Kemp), Luksemburžanina (Hausemera) i Njemca (Gilisena) nastali su u različitim vremenima, pisani su s različitim namjerama, i, konačno, imali su različite domete. Danski autor, još početkom sedamdesetih, iskazuje sistemsku pretenziju, ali unutar domena teologije, kojom se inače bavi, iako je dao dragocjen istorijskofilosofski pregled bavljenja pojmom angažovanja, čiji prevod ovdje donosi-mo. Autor iz Luksemburga je, prema  našim saznanjima, prvi prepoznao mogućnost bavljenja filosofijom angažovanja, za šta je u prilogu koji slijedi ponudio  nekoliko značajnih ideja, ali je njegov tekst svjesno nosio propedeutičko-programski  karakter, tako da je više trebalo da posluži kao poziv (drugima)  na bavljenje filosofijom angažovanja  nego što je  mogao dati zaključne odgovore na postavljena pitanja. On kao ključni pojam bira tzv. „antropološku  diferenciju” – čovjeka u odnosu  na (više) životinje – tako da zbog ovakvog, ontičkog pristupa propušta  priliku da razvije osjetljivost za istorijsku diferenciranost  pojma, prevashodno  u povijesnokulturnom i povijesnoidejnom pogledu. Otuda Hausemer angažovanje prepoznaje, maltene, kao differentia specifica civilizovanog čovjeka uopšte, tako da se ona proteže gotovo na čitavu ljudsku povijest, o čemu se može i kritički raspravljati. Konačno,  tekst njemačkog autora  predstavlja uvod u njegovo djelo Filosofija angažovanja, koje je, uprkos svojem nazivu, više istorijskofilosofski nego sistemski zamišljeno, a ograničava se samo na četiri ključna autora, pri čemu se, zbog nedorečenosti i nekoherentnosti teorijske baze istraživanja mogu postavljati pitanja u pogledu opravdanosti ovakvog izbora. Ipak, Gilisenovo djelo je značajno po tome što je, svojim uvodnim fragmentom, koji ovdje donosimo, ukazalo na postojanje potencijala za ambicioznijom teorijskom upotrebom  pojma angažovanja nego što je dotad bilo poznato.

2     Kao „preteče” mogli bismo navesti dva konceptualno zanimljiva i svježa teksta Paul-Ludviga Landsberga [Paul-Ludwig Landsberg] napisana pred Drugi svjetski rat, o  kojima  referiše  Kemp,  kojima  kasnije,  naročito  u  vrijeme  popularnosti  ideja društvenog angažovanja intelektualaca, nije poklanjana pažnja koju su zasluživali.

 

PETER KEMP
Teorija angažovanja

 

HUBERT HAUZEMER
Filozofija angažovanja

 

MATIJAS GILISEN
Uvod u filosofiju angažovanja

 

ЧЛАНЦИ СУ ДОСТУПНИ НА: http://www.radiobeograd.rs/index.php?option=com_content&task=view&id=80822&Itemid=99999999